istanbullite.com

Bilmem Kabataş İskelesinden vapura binerken yada inerken hiç dikkat ettiniz mi ? İskelenin hemen önündeki büfelerin ortasında tarihi bir Osmanlı taşı yer alır. Bir çeşmenin ayna yüzüne benzeyen ve Hadika taşı denilen bu tarihi taşın üzerinde Sultan II. Abdülmecid'in tuğrası, deniz tarafındaki yüzünde  tarih beyti, diğer yüzünde ise bir kitabe vardır. Bu taşın ne anlama geldiğini, ne zaman dikildiği anlatmadan önce bulunduğu Kabataş semtinin adının nereden geldiğini anlatalım isterseniz.

Kabataş semti Boğazın Avrupa kıyısında Dolmabahçe ile Fındıklı arasında yer alır ve konumunun aksine Beşiktaş’a değil Beyoğlu Belediyesine bağlıdır. Kabataş vapur iskelesi Karaköy, Kadıköy  ve Beşiktaş iskelelerine nazaran daha küçük ve daha az işlek  bir iskele olmasına rağmen Bizans zamanından beri tabii bir limanın iskelesi olarak işlev görmüştür. Benim gençliğimde Dolmabahçe de yapılan maç dönüşleri çoğu zaman buradan motora binerek kolayca Üsküdar veya Kadıköy’e geçtiğimi hatırlarım. 

Kabataş isminin  nereden geldiği konusunda kaynaklarda  efsaneye benzeyen bir bilgiler var. Bu bilgilerin gerçek olan kısmı şöyle: Arkeolog Fırat Düzgüner’e in yazdığına göre; Bizanslılar zamanında Hipodrom yakınındaki Zeus Hippios Tapınağı önce oktagon şeklinde bir yapıya sonra da sonra Soter Khristos tes Khalkes kilisesine dönüştürülüyor. İstanbul’un fethi sonrası bu eski kilise baruthane olarak kullanılıyor. Burada barut imalatı mı yapılıyor yoksa, başka yerde yapılan barutlar burada depo mu ediliyor tam olarak bilinmiyor. 1490 yılında  çok kuvvetli rüzgarlardan oluşan bir kasırga İstanbul’u kasıp kavurur. Sağnak yağmurlarla bütün semtler sel altında kalır. Bu sırada bir şimşek  baruthane olarak kullanılan eski kilisenin üzerine düşer ve binada büyük bir patlama olur. Çıkan yangında etraftaki dört mahalle kül olur, bir çok insan ölür. Nitekim bu büyük tufanı Batılı kaynaklarda teyit etmiştir. Hartmann Schedel yazarı olduğu Dünya Tarihi adlı eserinde 12 Temmuz 1490’da meydana gelen bu kasırga anlatıldığı gibi, 1493 basılan ve matbaacılık tarihinin ilk basılı kitaplarından olan bu eserde olayın tahta oyma tekniğinde bir de gravürünü de  yayımlanmıştır. Bu gravürün bir önemi de o zaman “ İstanbul” kabul edilen tarihi yarımadanın ilk haritalarından biri olarak kabul edilmesidir.

Gelelim bu Kasırga’nın Kabataş semti ile ilgisine ve işin efsaneyi andıran kısmına. Hüseyin Ayvansarâyî, Hadîkatü’l-cevâmi adlı eserinde, Avni Ömer Efendi’nin yaptırdığı Kabataş Camii’nden bahsederken baruthâne olarak kullanılan kilisenin havaya uçan kubbe parçalarından birinin burada denize düştüğü için buraya Kabataş denildiği yolunda bir söylenti olduğunu bildirmektedir*. Kulaktan kulağa söylenen ve nesilden nesile aktarılan söylentiye göre bu patlama o kadar şiddetli imiş ki,  eski kilisenin parçaları Adalar’a, Galata’ya Üsküdar’a ve en büyüğü ise Kabataş’a düşmüş. Bu nedenle o günden sonra buraya Kabataş denmiş. Böyle bir olasılık olabilir mi, varın siz düşünün. Aynı Beşiktaş’ta olduğu gibi bu kıyılarda deniz,  eski tapınak kalıntıları ve sütunlarla doludur. 15 yy sonları ile 16 yy ortaları arasında yaşamış ünlü Fransız bilgin ve gezgini  Pierre Gilles'in, De Bosporo Thracio  adlı eserinin Türkçe tercümesi İstanbul Boğazı'nda, Karandas adını verdiği Kabataş bölgesi nden Beşiktaş ve Ortaköy’e kadar olan bu kıyı şeridinden uzun uzadıya bahseder.  Bizim tahminize göre Kabataş adını böyle eski bir tapınak kalıntısı taştan almış olabilir. 18. Yüzyıl sonlarında Sadaret Kethüdası Köse Mustafa Necip Efendi buradaki yalısını tamir ettirirken böyle bir kabataşı yonturmuş ve buraya bir iskele yaptırmıştır. Bu iskeleye bağlanan tekneler lodoslu havalarda karaya vurur ve sorun yaşarlarmış.