istanbullite.com

BİR TABELA HİKAYESİ

Okul yaz tatiline girdi. Benim de Çarşı'ya babama yardım için gitmeme karar alındı. Kendisi çekirdekten yetişme terzidir ama büyük yangından beri ayakkabı satmakta. “Terzinin mahareti vücut kusurlarını örtmekte belli olur” der konu açılınca. Bir keresinde kadın paltosunu erkeğe çevirip satmıştı.. hem de hayır duası alarak.

Günde en azından 4-5 ayakkabı satabilmeliyiz. Bazen 1-2, bazen siftah bile yok. Lastiğini oracıkta bırakıp yeni ayakkabısı ile çıkan da oluyor dükkandan, son anda almaktan cayan da. Bu yaz karar alınmış, dükkanında tabela asmayana ceza var. İsim, soyadı, zanaat gözükecek. Arada bir müşteriler mahcup bir edayla “usta, ismini bağışla” diyorlar babama. “Kenan hemşehrim Kenan, Divrikliyiz biz”. Müşteri rahatlamış görünüyor.

Bugün işler yine durgun. Canım sıkılıyor. Böyle zamanlarda Acem Hasan'in çay ocağının karşısına geçip sabırla ıslanmış kesme seker bekleyen Gümüş'u çağırır onunla oyalanırım. Nihayet biri geldi. Alıcıya benziyor. Nereden anladın derseniz , ayağındaki lastikten tabi. Fakat sıkıntılı nedense, karar veremiyor. Dışarı çıkıp havalara bakıyor. “ Tabela gıpındıregor “ (arıyor) dedi babam. Gözlerini kapının üstünde gezdirdikten sonra yüzünde kararsız bir ifade ile tekrar içeri girdi. Beğendiği ayakkabı çiftini dizlerinin üzerine yerleştirip son bir kez daha seyrettikten sonra usulca tekrar yere koydu. Bunalmış gözüküyordu. “Neyse usta, ben hele bi hava alam da gelem”. “Peki hemşehrim, sen bilirsin” dedi babam. Ama canı sıkılmıştı, yüzünden belliydi.

Neyse ki böyle anlar uzun sürmez babamın kafasında, ya da bizlere belli etmemeye dikkat eder hep. “ E hayde ! bare biz de bi hava alam da gelem” deyince rahatladım. Dükkanı topluyoruz . Ama ya biz gittikten sonra müşteri döner de bizi bulamazsa?. Neyse, hava almak isteyenlerin gideceği yeri biliyorum, gözüm kapalı bulabilirim. Her sabah dikkatle tabelanın sol kenarını örtecek şekilde dükkanın dış yüzüne astığım emperteks yağmurluğu indiriyorum. Tabela simdi bütünüyle ortada. Gelin bakın ki pek de öyle tuhaf gözükmüyor ... okuması olana tabi . Pavlikatoryan, Paleomireniologos ya da Przebislavski olsaydi ne yapardık?.

Hiiç. O zaman da bir yerine tabelanın her iki kenarına birer yağmurluk asıverirdik herhalde.

Evet ne diyordum?. Hava almak isteyenlerin gideceği yer.. Nur- Osmaniye Camii'nin avlusu. Orada en bunaltıcı yaz saatlerinde bile püfür püfür eser. Bir kenara ilişip gelen geçen ayakların arasından telaşsızca seğirten güvercinleri seyretmek bilseniz ne hoştur.

Gene böyle birgün Nur-u  Osmaniye civarında iken şöyle bir sahne olmuştu.  İngiltere’ye dönüş parası biten o zamanlar henüz seyrek görülen mini mini etekli bir İngiliz kızı 25 liraya bir ayakkabı boyacısı sandığı satın alıp  Nur-u Osmaniye avlusu dışında oturuyor ve 1 liraya sadece ayakkabı tozu alıyor. Kısa zamanda ayakkabı, lastik, mes,  karyoka, terlik vs  eli cebinde bir kalabalık Çemberlitaş'a doğru kuyruk oluşturmuş idi. Ertesi gün okuduk ki kız o gün 800 lira toplamış gitmiş.

Bir de Nur-u Osmaniye'nin civarında dikkatimi çekmiş başka biri de ( Mahareshi Mahesh Yogi misali beline kadar uzun saçları olan amâ bir aşık vardı. Oturup sazını çalar, çoğunlukla mistik duygular sevgi, hasret vs. şiirleri içeren kitaplar sergiler, meraklisina satardi. Sanırım sonradan ameliyatla görme yeteneğini kazandı. Açılır açılmaz da dünyanın halini görünce müthiş bir değişim yaşadı.  Bir coşkulu şiirler yazmaya başladı ki görme , Mayakovski, Neruda filan yanında "khzmekar" * kalır. Bu aşık sonradan özelikle darbeler sonrası isyankar türküleri ile ünlü olan  Aşık İhsani den başkası değildi.

Bu değişime bir göz ameliyatının neden olduğu fikri beni daima etkilemiştir.

Evet, simdilerde dunyada milyonlarca bakar- körler de var, o da ayrı mesele. Biz gelelim gene o güne !

O gün Nur-u Osmaniye avlusundaki esinti babamın istimini de soğutmuş olmalı ki kalkıp Divanyolu'na doğru konuşmadan yürüyoruz. Yaşasın ! galiba Topkapı Sarayına gidiyoruz. Eh bu kadar yakınına gelmişken okul zamanı hastalanıp pisipisine kaçırdığım müze gezisi nasıl aklıma gelmesin ki?. Babam Çarşı yangınından beri haftanın yedi günü çalıştığı halde bizi sevindirecek şeyleri hisseder ve fırsatını bulunca gerçekleştirir.

HAREM – TAMİRAT DOLAYSİYLE KAPALIDIR  tabelası önünde toplanmış hayal kırıklığı içinde bekleşen turistlerin fotoğraf makinelerinin markalarından başlayıp, tencere-kazan, kılıç-kalkan, top-tüfenk, eyer-semer ne varsa ard ardına gözlerime doldurup geçiyorum. Sıra fayton ve arabalarda. Hepsi birbirinden fiyakalı. Tam çıkarken bir tanesi dikkatimi çekiyor. Çünkü diğerlerinden farklı. Oldukça hafif görünüyor bir kere, ayrıca kapkara ve gösterişsiz , gizli mi gizli bir havası var. Sultan Abdülhamit yazıyor önündeki tabelada. Acaba mahsustan mı öyle şatafatsız bir arabaya binermiş?. Saltanat arabasından çok Tom Miks'deki sihirbaz Kundro'nun arabasını andırıyor. Hani sonunda hızını alamayıp da yardan aşağı yuvarlanan.. Gerçi tarih kitabımız “İstibdat Devri”n den, Avrupa'da adının “Kızıl Sultan”a çıktığından filan bahsederdi ama nedenlerine pek değinmeden. Neyse, Kundro'nun arabasının yanı başında durmak bana daha ilginç ve biraz da ürpertici geldi. Mahallemize de öyle simsiyah arabalar pek uğramaz zaten. Bitek Baron Şapçıyan'ınki hariç. Yayamı da götürmeye o gelmişti. Gerisi çoklukla açık renkli dolmuşlar, arada bir hususiler . Hele Pavli Usta ile Müsü Yorgo'nun işlettiği garaja bakım için gelen yeni modeller.. her birinin kuyruğu ayrı biçimde, renkleri canlı. Ha bir de tabi Karıncaezmez Şevki'nin bakkallara şarap dağıttığı sarı-kırmızı renklere boyanmış dolmuşu gelir, Vangel'e uğrayıp Lavrendoğlu, Güzel Marmara kasaları filan bırakır.

“Herik tidetsir ( yeter seyrettiğin ) davor araban !. Gı pave tamam .

Ben yine böyle dalmış gitmiş iken birdenbire niye sinirlendi babam?. Muhakkak bir sebebi vardır ama şimdi sormasam daha iyi. Nasıl olsa Cumartesi günü Torkom Dayday'a sorar öğrenirim. Çünkü Kaliforniya'da kanun hocalığı yaparak ün kazanan dayısının bir vakitler Sultan'ın huzurunda da çalıp okuduğunu duymuştum.

Torkom Dayday babamın iş arkadaşı. Hafta sonları Rıza Paşa yokuşu üzerindeki Doğramacıyanların dükkanının önündeki kaldırımda sepetle ayakkabı götürüp satıyor, ben de yardım ediyorum. Oradaki müşteriler daha kararlı nedense. Toptancılardan mal almaya gelmiş taşra esnafı, tezkeresi yaklaşmış çarşı iznine çıkan askerler, emekli memur, öğretmenler vs. İşler iyi. İsim soran da yok, “ hava alam da gelem” diyen de. Zaten sokaktayız nereye gideceksin hava almaya ?. Hem Torkom Dayday çenesi ve tatlı dili ile böyle şeylere fırsat bırakmaz ya neyse. Gerekirse Turgut oluverir.

Ben de kendim için böyle takma bir isim düşünmüyor değilim aslında. Ama ses benzerliği olmalı. O zaman yalan olmaz , yanlış anlaşılmış olur. Fakat dönüp dolaşıp aklıma sadece sınıftaki kızlardan Alis'in beni kızdırmak için taktığı “sosis” geliyor ve sonunda bu özentiden vaz geçiyorum.

Hem zaten bizde müşteriler çocuklara pek öyle isim filan sormazlar.

“Yeğenim, evlat, delikanlı” vs. diye hitap ederler genellikle.

   Al-Abrik

“Universite Grand Bazar” İnsan Manzaraları:

SİYAMİ BEY

 

    Şimdi hiç Çarşı'nın adamı gibi görünmeyen bir tip çizeceğim size. Yaşlı başlı , ufak tefek ama atik bir zat. Yüzü hafiften ciddi ama cicoz mavisi gözlerinde hep aynı tatlı gülümseyiş. Parlak düğmeli  lacivert kruaze ceket , gri pantolon , Pertevniyalli bir eski mezun sanki. İsmi Siyami Bey . Ne iş yaptığını söyleyemem size, çünkü işi bozulur. Ben bile bunu babamın dükkanında birçok kere ip çekerken izledikten sonra bir gün tesadüfen belindeki silahtan fark etmiş ve ısrarla babama sormuştum.  O da açıklayıp kimse bilmemeli diye tembih etmişti.

 

    İp çekme, babamın ortalığı biraz şenlendirmek için kullandığı bir oyun. Ne zaman oynanacağını kestirmek güç. O gün işlerin  durgun olacağı aşağı yukarı belli olunca belki. Babam Çarşı yangınından geriye tek sağlam kalan eşyası olan kocaman bir kumaş makası ile tavandan asılı makaradan eşit boyda ipler keser ve makaradan gelen iple birlikte hepsini avucunda tutar. Sonra herkes bir ipin ucunu yakalar ve giderek yükselen bir “Hooooop” tan sonra ipler çekilir. Uzun ip elinde kalan çayları ısmarlar. Ben gerçi oynayamam ama yine de çayım gelir. Birden yükselen bu Hop sesinden tedirgin olan yoldan geçen turistler ardından yükselen kahkahaları ve şamatayı görüp rahatlar ve onlar da neşelenirler. İp çekenler aşağı yukarı aynı kişiler her zaman.. Torkom, Marko, Suren daydaylar , İsak Baba, bazen aşcı Tahir Abi, Sato, bir de Siyami bey. Uzun ip elinde kalınca Suren dayday hep kıpkırmızı olur, Siyami Bey ise aksine daha da bir keyiflenip oynamaya başlar. İste öyle bir anda belinde tabancası olduğunu fark etmiştim ilk defa.

    Demek ki o bizlerle kaynaşabilen, güvenen ve koruyan,  kazanırken de kaybedince de değişmeyen adaletli bir vosdigan (polis). Çabuk büyüyüp bazıları gibi ona “Siam Baba” demek istiyorum ama daha çok zaman var.

   

    Sömestr tatiline girdik. Babam bir gitar getirdi eve. Eminim gençliğinde Şehzadebaşı sinemasında “ havaya gitar “ ( Hawaiian Guitar ) çalan yıldızları seyredip çalmaya özenmiştir ama olmamıştır. Onun için biraz tıngırdatırsak belki bize birden ilham geliverir diye ümitlenmiştir. Fakat hoca tutmayınca zor tabi. Bir de “Alaska Fedaileri” filmindeki barda gitarı kafaya geçirmeli kavga sahnesini evde tekrarlamaya kalkıştığımızı Mayrig akşama babama rapor edince gitar geldiği gibi aniden kayboldu. Biz de sonucu kabullenip sormaya dahi yeltenmedik.

   

    Paskalya tatilinde Mayrig yine midye dolması ve topik hazırlayabilmek için bizi evden babamın dükkanına gönderdi. “Bugün öğleden sonra bir Mezat'a gidelim” dedi babam. Mezat açık artırma ile mal satılan bir yer çarşıda. Gittik oturduk. Kalabalık. Birkaç eski tablo ve mobilyadan sonra bir gitar çıktı. “ Altmış lira efendim , var mı artıran” dedi mezatçı. Gitar da ne kadar bizimkine benziyor. “Altmış beş” dedi bir ses, ama sesin kimden çıktığını göremedim, boyum yetişmiyor. “Yetmiş” dedi bir başkası. “Yetmiş beş”, yine ilk ses. Sesin kimden çıktığını yine göremedim ama tanıdık bir ses orası kesin.  Aa,  Siyami Bey de buradaymış. Babama dönüyorum  fakat o bana hiç bakmıyor.  “Seksen beş” diyor  bir başkası.  “Seksen beş, var mi artıran ?”. Saaat...tımm !.

    Çıkışta yine Siyami Bey'le karşılaşıyoruz. Her zamanki otoriter sesiyle, “Patron Merhaba” sını çekiyor babama gülümseyerek. Sonra da bana dönüp “Nasıl buldun mezatı evlat ?” diyor  gözlerinde yine o tatlı gülümseme ile. “İyiydi Siyami Bey”.

    Anlaşılan babam gitarı çalmak yerine kafaya geçirmeyi denediğimizi annemden duyunca ümidini kesmiş ve satmaya karar vermişti. Ama yine gitar sayesinde Çarşı usulü  ticari bir ders vererek.. Gitar son görevini tamamlayıp el değiştirmiş, Siyami Amca da bu derse seve seve katılmıştı.

    Siyami Bey'in “genel karargahı” çarşının nedense büyük yangından beri bir daha elektrik bağlanmamış olan tek sokağındaki bir kahve idi.

Burası Tuğcular ve Serpuşçular sokağı ile çevrili kuytu mu kuytu üçgen bir ada görünümündeydi.  Çarşı esnafı satılmak için getirilen kürk, halı,  mücevherat, elbise vs. içinde çalıntı mal kokusu aldıkları zaman, “ustayı çağırıp ederini bir soralım “ gerekçesiyle derhal kahveye haber uçurur, az sonra ”usta”  endişe veya paniğe mahal vermeyecek sakin ve güler yüzlü tavrıyla dükkana girerdi. Bundan sonraki olayların seyri satılan mal, malı getiren kişi yada kişiler ve “usta”nın “mala değer biçmek için” sorduğu    üç beş soruya aldığı cevaplara bağlı idi. Acele adımlarla çağrıldığı yere giderken yüzü başka, dönüşte ise bazen bambaşka olurdu. Çalıntı mal şüphesi kuvvetli ise dönüşte Siyami Bey kelepçeli birinin koluna girmiş hiç sağa sola bakmadan , müşterileri, turistleri  de tedirgin etmeden çabuk adımlarla Beyazıt karakoluna doğru gitmek üzere yine önümüzden geçerdi.

 

Siyami Bey asli olmayan bir görev de üstlenmişti. Kalpakçılar caddesindeki sebil çeşmesinin yanı başında Milli Piyango bileti satan Hampar'ın haftalık hasılatını Sirkeci'deki  Milli Piyango idaresine götürüp teslim etmek ve yeni haftanın biletlerini kendisine getirmek... Hampar ( Hampartsum )  bir tramvay kazasında her iki ayağını birden kaybetmiş dört çocuklu bir vatandaştı. Her sabah bir tahta oturak, bir minder ve 4 rulmandan ibaret olan o dönemin özürlü aracına oturup ellerine geçirdiği nalınlar yardımı ile cadde ve sokaklardaki insan ve araç kalabalığının arasından seğirterek akar çeşmeye varır ve orada gün boyu oturduğu yerden “talih kuşu”nu görünür kılmaya çalışırdı. Siyami Bey'in bu talihsiz insanın geçim mücadelesine zaman içinde ne kadar önemli bir katkıda bulunduğunu muhakkak ki başkaları da fark etmişlerdir.

 

Ama onun için sadece Sirkeci'de İkinci Şubeye haftalık vukuat raporunu vermek üzere hazır inmişken yapılan, lafını dahi etmeye değmez, “rutin” bir insanlık vazifesi olduğu konusunda kuşku yoktu.

M.P.

*  khezmekar : hizmetkar

**Al-Abrik :

Dostum Masis’e Al Abrik imzasının ne anlama geldiğini ve bana biraz açmasını istedim. Sorarken de aklımda Al İbrik diye kalmış , öyle yazmışım, bana şöyle geri yazdı:

Al-Abrik ( ibrik deyince simdi aklıma Ah Güzel İstanbul filmi geldi ) bugünkü Divrik yada Divriği.  Dede ocağı olduğu icin literary alias ( edebi mahla ?) olarak seçtim.

Not: Burası Bizans ve Abbasiler arasında adeta tampon bir bölge olmuş. Malum o zamanlar din , hegemonya kurmak için önemli bir etken. Ancak Divrik Ermenileri Bizans hegemonyasına girmeyi kabul etmeyip ayrı bir mezhep oluşturmuşlar. Bölgenin coğrafi özellikleri de Bizans'in gelip hadlerini bildirmesini epeyce geciktirmiş. Araplarla ilişkilerini sürdürmüşler. Yöreye onlar Al-Abrik, Bizanslılar ise Tephrike ( Tifriki ) diyorlar. Abrik, Ermenice "yaşayın" demek. Yani Araplar Ermenice ismine bir "El" eklemişler. Bölge madenlerden oldukça zengindir, özellikle demir cevheri.

Aşık İhsani ve Güllüşah'ın hikayede adı geçen yılarından bir örnek.